चरा संरक्षणमा बाधक बन्दै शिसाका भवन संरचना

परिचयः

पारिस्थितिकीय प्रणालीलाई सन्तुलन राख्न चराहरुकोको भूमिका उल्लेखनिय रहने गर्दछ । साथै चराहरुले रुख विरुवाहरुको विस्तृतीकरण, परागसेचन आदिमा सघाउ पुर्याउँछन । यस्तै कुनै-कुनै प्रजातिका चराहरुले समय र मौसमको संकेतसमेत प्रदान गर्ने गर्दछन । जस्तो कोइली चरीले विहानीको संकेत गर्दछ र काफल पाक्यो भन्दै कराउने चराले वसन्त यामको संकेत गर्दछ ।  नेपालमा कुल ८८६ प्रजातिका चराहरु पाइन्छन । नेपालमा पाइने चराहरुमा ढुकुर, परेवा, साँवरी, काग, गौँथली, फिस्टो, जुरेली, सुगा, कोइली लगाएतका चराहरु मानव वस्ती वरपर सजिलै देख्न सकिन्छ । नेपालमा यस्ता चराहरु जम्मा कति संख्यामा पाइन्छन यसको एकीन तथ्यांक छैन । यो संख्या घटबढ भइरहन्छ । तथापी यो संख्या ४ करोडको हाराहारीमा हुनसक्छ ।

समस्याः

नेपालमा वर्षेनी शिसाका झ्याल, ढोका लगाएतका संरचनाहरुमा ठोकिएर लाखौँ चराहरुको ज्यान जाने गर्दछ । बिशेषत ३० देखि ५० फिट उचाइका घर तथा भवनहरुमा लगाइएका शिसाहरु चराका लागि बढी हानिकारक पाइएको छ । यसरी ठोकिएर मर्नेहरुमा ढुकुर, परेवा, साँवरी, गौँथली, जुरेली प्रमुख छन । मानव निर्मित संरचनाहरुमा प्रयोग गरिने यस्ता शिसाहरु पारदर्शी तथा अर्धपारदर्शी हुने गर्दछन । जुन चराहरुले शिसाको रुपमा छुट्याउन सक्दैनन । उडिरहेको चराले आफ्नो अगाडि भएको वस्तु वा संरचना हो या खुल्ला ठाउँ के हो सम्वन्धमा तत्कालै थाहा पाएर निर्णय लिनुपर्ने हुन्छ । यो चराहरुको लागि निकै कथिन कुरा हो । 
शिसाको मुख्य विशेषता परावर्तन वा आवर्तननै हो । शिसाको यस्तो परावर्तन वा आवर्तनकै कारण चराहरु शिसाका संरचनामा ठोकिन पुग्दछन । शिसाको परावर्तनको गुणले गर्दा शिसामा वाहिरि प्राकृतिक दृष्य वा आकाशीयको दृश्य देखिन पुग्दछ । त्यस्तै शिसाको आवर्तनको विशेषताले गर्दा संरचनाको भित्रि ठाउँ देखिने हुन्छ । जस्ले गर्दा उडिरहेका चराहरुले यसलाई खुल्ला ठाउँ सोच्ने गर्दछन र यस्तो संरचनामा ठोकिन पुग्दछन । वेगमा उडिरहेको चराले यसरी आफ्नो दिशा परिवर्तन गर्न उसलाई करिव ३० फिटको दुरी आवश्यक पर्दछ । यसरी ठोकिने चराहरुको टाउकोमा चोट पुग्ने र Brain injury का कारण तत्कालै मृत्यु हुन पुग्दछ ।

समाधानः

यसरी चराहरुलाई शिसाको संरचनामा ठोकिनबाट जोगाउन शिसाहरुमा केहि त्यस्ता चराहरुले सजिलै देख्न सक्ने संकेत वा धर्काहरुको प्रयोग गर्न सकिन्छ । यसका लागि "2 by 4" नियम प्रभावकारी मानिन्छ । यस नियमअनुसार शिसामा २-२ इन्चको दुरीमा तेर्सा धर्का वा घेराहरु बनाउने र प्रत्येक ४-४ इन्चको फरकमा ठाडा धर्का वा घेराहरु बनाउने गरिन्छ । यसरी बनाइने धर्का वा घेराहरु मानव आँखाले करिव ३० फिटको दुरीबाट देख्न सकिने हुनुपर्दछ । जस्ले गर्दा चराहरुले टाढैबाट अगाडि थप उड्नको लागि खुल्ला ठाउँ नरहेको थाहा पाहा पाउन पुग्दछन । जस्ले गर्दा उनिहरु ठोकिनबाट जोगिन्छन ।

त्यस्तै अर्को उपाय मानव आँखाले देख्न नसक्ने परावैजनी किरणहरु चराहरुले सजिलै देख्न सक्दछन । यसकारण भवन निर्माणमा प्रयोगहुने काँच तथा शिसाका संरचना बनाउने उत्पादकहरुले नै शिसा तथा काँच उत्पादन गर्दा केहि त्यस्ता संरचना वा संकेतहरुको प्रयोग गर्न सकिन्छ । उदाहरणका लागि माकुराले बनाउने जालो जस्ता केहि परावैजनी किरण परावर्तन गर्ने आकृतिहरु पनि बनाउन सकिन्छ । यस सन्दर्भमा जर्मनीमा उत्पादित ORNILUX Birds Protection Glass  चराहरुलाई ठोकिन बाट जोगाउन केहि प्रभावकारी पाइएको छ ।

सुझावः

यसका साथसाथै वनजंगल तथा संरक्षण क्षेत्र वरपर भवनहरु बनाउँदा संरचनाहरुमा काँच वा शिसाको प्रयोगलाई न्यूनीकरण गर्न सकिन्छ । साथै झ्याल तथा ढोकाहरुमा प्रयोग गरिने शिसामा माथि उल्लेख गरेअनुसारका उपायहरुपनि अवलम्वन गर्न सकिन्छ । अमेरीका, क्यानडा, जर्मनी लागयतका मुलुकहरुले वन्यजन्तु संरक्षण क्षेत्र तथा वन जंगल वरपरका भवन तथा संरचना निर्माण संहितामा यस विषयलाई समेट्ने गरेको पाइन्छ । नेपालको सन्दर्भमा यसप्रति सरकारको खासै ध्यान पुगेको देखिँदैन । आगामी दिनहरुमा यस्ता नीति, नियम, कार्यक्रम तथा भवन निर्माण संहिताहरुमा चरा संरक्षणको लागि बाधक बन्दै गएको शिसाको प्रयोगलाई नियमन गर्नु वाञ्छनीय छ ।